Special week 33: Bureaucratie
De allerlaatste special van deze zomer, volgende week ben ik weer gewoon aan het werk en gewoon nieuws aan het lezen. De laatste special gaat over... de bureaucratie! Ik weet niet zeker of ik nu oud en cynisch aan het worden ben, en geen geduld meer heb voor onzin (nu stond ik sowieso niet echt vooraan toen het geduld werd uitgedeeld hoor), of dat systemen echt daadwerkelijk slechter worden, maar ik merk dat ik er steeds minder goed tegen kan als dingen onredelijk slecht geregeld zijn.
Ik geef één voorbeeld. Studenten in de lerarenopleiding vinden het altijd erg lastig om hun eindwerk te schrijven, begrijpelijk! Ze hebben maar 1 dag op de universiteit en de rest van de week geven ze al les, dus tijd nemen om echt te gaan zitten om een lang stuk (13.000 woorden) te schrijven over hun onderwijsvisie, dat lukt niet gemakkelijk.
Geen probleem, zei ik, ik rooster een extra middag in voor jullie. Dan kom ik ook naar de collegezaal, en kan je, als je vast zit, meteen vragen stellen. En zo ga je in ieder geval niet nexflixen. Voor mij werken dit soort 'accountability sessies' goed, ik doe dat vaak met een vriendin, gewoon samenzitten en werken zodat je niet gaat niksen.
Dan denk je, fluitje van een cent, je mailt even de administratie voor een zaaltje. Maar nee nee, oh nee! De administratie mag geen zalen roosteren voor onderwijs, alleen voor vergadering. Je moet naar roostering. Ok, ik roostering mailen.
Roostering : Welke vakcode gaat het over mevrouw?
Ik. : Tsja, dat is lastig. Mijn vak kan in de minor, en in de master gevolgd worden, en ook als zij-instromer en die hebben allemaal een andere vakcode. Doe maar die van de master dan.
Roostering : (letterlijk gekopieerd) Het is ongebruikelijk om aan een semester 2 vak een activiteit toe te voegen die in semester 1 plaatsvindt. Dit kan verwarring scheppen in de roosters van de studenten omdat ze geen activiteiten verwachten in periode 3.
HET KAN VERWARRING SCHEPPEN! Hou toch op met me! Er is geen verwarring, want ik heb zelf met mijn studenten afgesproken dat er een extra sessie zou komen. De enige reden dat het verwarrend is is dat iemand heeft bedacht dat ik niet met mijn studenten moet afstemmen, maar dat ik dat moet uitbesteden aan mensen en computersystemen van roostering. Dat is dan zogenaamd 'efficiënter' (of dat zo is, is maar de vraag) maar zorgt er vooral voor dat er een laag zit tussen mij en de student die (zoals je ziet) onbuigzaam is en aannames doet.
I know, I know, het is iets piepkleins; overal gaan mensen dood aan honger en klimaatrampen. Maar het is ook weer niet piepklein, want het gaat over hoe we als mensen met elkaar omgaan.
Overal op de universiteit zijn systemen tussen mij en studenten en collega's ingeschoven. Tel even mee: ik moet in het ene systeem mijn roosterwensen aangeven (UAS - 1), in het andere mijn rooster bekijken (roosters.vu - 2), in weer een ander mijn slides en huiswerk uploaden (Canvas - 3), in weer een ander cijfers invoeren (Cijferinvoer - 4) tenzij het een scriptie is want dan moet ik in nog een ander systeem (OnStage - 5), tenzij het een ander eindwerk is, dan moet ik mailen naar de administratie.
Ow en dan heb ik het alleen nog over onderwijs!
Wil ik mijn eigen kantoor reserveren? Dat doe ik natuurlijk via Deskbird - 6.
Maar een vergaderzaaltje via Outlook - 7
Declaratie invoeren? Concur - 8.
Adreswijziging of andere personalia wijzingen? HR portal - 9.
Onderzoeksbudgetten administreren? Mendix/PCS - 10.
Allemaal in naam van efficiëntie en handig, maar uiteindelijk doe ik regelmatig driedubbel werk en kan ik nooit wat vinden. Waarom o waarom? Gelukkig zijn er lees- en kijktips om de pijn te verzachten.
Ik kwam eigenlijk op het idee voor deze special door het boek van David Graeber, dat ik van de zomer heb gelezen. Het is een heel interessant boek, dat scherpe en herkenbare kritiek op systemen uit:
"all bureaucracies [...] insist are reasonable, and then, on discovering that they are not reasonable (since a significant number of people will always be unable to perform as expected), conclude that the problem is not with the demands themselves but with the individual inadequacy of each particular human being who fails to live up to them."
Jaaaa! Ik had natuurlijk moeten weten dat ik niet zomaar een beetje extra colleges kan gaan lopen inroosteren, zo laat het systeem je voelen. Worstel jij ook met gedoe en geklik? Dan is dit boek een aanrader.
Maar het is niet alleen het persoonlijke dat het interessant maakt, het is groter dan dat. Zeker omdat Graeber terechte kritiek uit op wetenschappers die van alles willen onderzoeken, maar de systemen die hun leven regeren links laten liggen, omdat ze zo simpel lijken:
"The interpretative tools we have at our disposal are best suited to wend our way through complex webs of meaning or signification"
"Paperwork in contrast is designed to be maximally simple and self-contained. Even when forms are complex, even bafflingly complex, it’s by an endless accretion of very simple but apparently contradictory elements, like a maze composed entirely of the endless juxtaposition of two or three very simple geometrical motifs."
Dat deed mij, natuurlijk, denken aan mijn eigen feministische werk over programmeren: dingen die makkelijk zijn, worden overgeslagen, maar moeilijke dingen geven juist status.
Wat me verder nog opviel aan het boek is dat het zo links is. Graeber uit bijvoorbeeld kritiek op de politie, die helemaal geen boeven vangt maar vooral bezig is met de kapitalistische papiermodel draaiende houden, want als jij geen aangifte doen van diefstal keert de verzekeraar niets uit. Ook heeft hij kritiek op grootkapitaal en koloniale macht. Hij zou zo bij Bij1 kunnen zitten!
Het is echter geen liefdesbrief aan links, sterker nog, Graeber benoemt heel goed dat links vroeger in de jaren '60 tegen de bureaucratie was, of toch althans tegen de saaiheid en uniformiteit ervan. Nu, zegt hij, geeft alleen rechts nog kritiek op de bureaucratie (zo van: er zijn te veel regels en die moeten weg en de markt gaat het allemaal beter maken), en heeft links er niets tegen in te brengen. Dat is goed verwoord en zo had ik het nog nooit gezien. Maar Graeber zelfs is dus wel uitgesproken links, als we hem iets kunnen noemen (behalve slim en scherp), dan is het wel woke (het wordt gezegd dat hij midden jaren '00 geen vaste aanstelling kreeg op Yale omdat hij te links was).
Des te opvallender is het dus dat de term 'Bullshit jobs' uit een van zijn andere boeken, zo breed ingeburgerd is, ook (juist?) bij anti-wokers zoals Bregman. Ook hier zien we weer dat systeemkritiek hedendaagse sub-elite vaak te ver gaat, maar hier en daar wat ronkende termpjes overnemen niet. Lees dus altijd zelf de echte bronnen ipv gekapitalismewashte samenvattingen en dan zie je dat ook in bullshit jobs veel meer staat over systemen en niet over individuen met een zinloze baan.
Hilarisch boek van de Turkse schrijver Ahmet Hamdi Tanpinar uit 1961 (eerder verscheen het al als feuilleton in de krant), maar werd pas laat in het Engels (2001) en Nederlands (2010) vertaald (over die vertaling schreef NRC toen heerlijk).
Hoofdpersoon Hayri Irdal is al vanaf zijn kindertijd gek op klokken, omdat zijn overgrootvader dat ook was, van wie hij een klok erfde die nooit goed stond en juist altijd zijn eigen tijd aangaf. Op een dag loopt hij Halit Ayarci tegen het lijf die net het instituut gestart is, het klokkengelijkzetinstituut. Dat is een totaal zinloos kantoor dat mensen een boete geeft als hun klokken niet goed lopen.
Steeds weer nieuwe afdelingen worden erbij verzonnen waar niemand echt iets doet, want zoals (waarschijnlijk) Oscar Wilde zei "the bureaucracy must expand to meet the needs of the expanding bureaucracy".
De dynamiek tussen de eenvoudige maar slimme Irdal en de gewiekste Ayarci doet denken aan Boorman en Laarmans uit Lijmen/Het Been, maar meer dan tegen kapitalisme en konkelen, is het Klokkengelijkzetinstituut een aanklacht tegen moderniteit, tegen zinloosheid, en tegen onzinnige regels.
Het is niet altijd makkelijk lezen als je de Turkse cultuur en tijdsgeest niet kent, maar het is heel cynisch grappig, en verfrissender om te lezen dan de klassiekere aanklachten tegen de bureaucratie zoals Kafka.
Heb je nog Netflix? Ikzelf niet meer, maar tijdens de pandemie heb ik wel genoten van de droge en absurde serie Au service de la France, over de bureaucratie van het spionnenleven. Huffington Post noemde deze serie "an incredibly sly and cleverly produced comedy that stands as a hilarious mixture of James Bond and The Office" en eerlijk gezegd vind ik dat dat het nog te kort doet, omdat het veel subtieler grappig is dan de Office, en veel scherper dan James Bond (ok dat laatste is niet heel moeilijk).
Deze 2 minuten geven de vibe goed weer!
Live registratie van het doorvoeren van een roosterwijziging op de VU 🤣
Lachen om domme bazen, idiote regels en zinloze protocollen, maar tegelijkertijd ook zo'n herkenbare wereld dat je het niet kan laten om na te denken over welke rol jij speelt.
En natuurlijk is het grappige van deze serie dat er geen computers aan te pas komen. Bureaucratie is iets dat op zichzelf staat en niet door computers veroorzaakt wordt, maar computers maken het natuurlijk wel veel makkelijker om mensen te dwingen om regels te volgen.
Gebruik je een computersysteem in je eentje? Dan is er niemand om (zoals in het filmpje hierboven) tegen te klagen dat het nergens op slaat, dus moet je maar doen wat er verwacht wordt. Gebruikt iemand anders voor jou een systeem (bijv aan de telefoon met een helpdesk) dan is er een makkelijke verdediging want "computer says no". Die ander hoeft zich niet in jou of in het probleem in te leven, en zelf niet te kiezen. Evgeny Morozov noemt dat in zijn boek To save everything, click here 'moral deskilling'; mensen oefenen de vaardigheid niet meer om voor zichzelf morele keuzes te maken.
Zo maakt de computer het veel moeilijker om te klagen, te omzeilen en te hacken. een formulier kan kwijtraken, je kan in de marges krabbelen, je kan naar iemand toe lopen en zeggen: dit slaat nergens op. Ik denk dat dat in de basis mijn allergrootste probleem is met de digitale bureaucratie op mijn werk. Ik ben iemand die dingen die niet goed zijn, aan wil pakken. Ik wil opruimen, ik wil verbeteren, pionieren.
Maar als ik tegen ellende in de digitale bureaucratie aanloop, kan ik nergens klagen. Degene die mij dwingt de software te gebruiken, is niet de inkoper, is niet de maker, dus uiteindelijk kan niemand er wat aan doen. Het enige dat ons dan nog rest is, zoals ik ook schreef in de Volkskrant een paar weken terug, radicale weigering.
Member discussion