Special week 31: Kunst

I want to live alone in the desert
I want to be like Georgia O'Keefe
I want to live on the Upper East Side
And never go down in the street

De eerste zinnen van Splendid Isolation, van de onvergetelijke songwriter Warren Zevon, zijn op meerdere manieren te lezen. Hoort "like Georgia O'Keefe" bij alleen in de woestijn wonen, of bij de Upper East Side? Verderop zingt Zevon eerst de persoon en dan wat hij doet, dus zou O'Keefe bij de Upper East side kunnen horen?

[Like] Michael Jackson in Disneyland
Don't have to share it with nobody else
Lock the gates, Goofy, take my hand

Warren Zevon's teksten zijn, zoals altijd absurd en scherp. Zijn droge aanklacht tegen rape culture Excitable Boy uit 1978 (!!) is zo raak, en het swingt nog ook. Zo zonde dat de meeste mensen van Zevon alleen de eerste noten van Werewolves of London kennen, die Kid Rock met Sweet Home Alabama mixte tot een suf zomerhitje.

Maar even terug naar Splendid Isolation. Ik zing dit lied al minstens 20 jaar mee, maar ik weet niet welk stuk van de lyrics over O'Keefe gaan! Ik associeerde O'Keefe wel een beetje met New York, en we hebben exhibit A "Michael Jackson". Maar zeker weten deed ik het het niet, en is het eigenlijk niet heel raar dat ik altijd over Georgia O'Keefe zing maar niks over haar weet?

Tijd dus om me eens in haar te verdiepen, en hoe dat beter te doen dan met haar omvangrijke biografie?

Georgia O'Keeffe - a life - Roxana Robinson
Is dit boek een aanrader? Het was in ieder geval niet makkelijk. Het heeft me een paar maanden gekost, want het barst van de atypische Engelse woorden: diffident, inexorability, pellucid, vituperatively, tribulations, penurious, ambles, astringency, miscreants, en ga zo maar door! En ik kan het dan niet laten om ze allemaal op te zoeken ook als je zonder de zin wel ongeveer kan volgen. Het zit ook nog vol met verhalen over honderden familieleden en bekenden, die dan weer met voornaam, dan weer met achternaam of bijnaam worden aangeduid, en heel vaak kleine sprongetjes in de tijd vooruit of achteruit. Al met al een boek dat ik hard werken vond.

Maar, Robinson heeft echt haar onderzoek onwaarschijnlijk goed gedaan, het hele boek is doorspekt met passages uit brieven van en naar O'Keeffe, ze moet echt enorm veel onderzoek hebben gedaan, en ik vraag me af hoe ze al die stukjes heeft kunnen organiseren. Uitprinten en uitknippen? Een digitaal archief aanleggen met tags en dan bij een passage cltr-f? Ik denken aan mijn voornemen om Obsidian een keer een kans te geven.

Maar ik moest ook weer denken aan AI en schrijven. Ik genoot tijdens het lezen niet alleen van de rijkdom van verhalen uit het leven van O'Keeffe, die een kunstenaar was maar ook een avonturier, maar ook van de moeite die Robinson moet hebben gedaan voor dit werk. The secret of quality is love, en dat voel je gewoon. Als een AI bij het beschrijven van een zenuwinzinking, een vreemdgaande man, een geweldig geslaagd schilderij of een overleden broer, een stukje tekst zou vinden, voelt dat dan net zo?

De verhalen over O'Keeffe echter, zijn zo de moeite waard, wat een vrouw! Ze ging inderdaad alleen in de woestijn wonen, eerst alleen in de zomer, tussendoor woonde ze dan wel in New York (niet precies de Upper East Side, maar wel in de buurt). Dus misschien slaan beide regels wel op haar, want ze hield zich in New York ook famously afzijdig van het leven, ze zat bijvoorbeeld bij dineetjes in haar huiskamer rustig in een hoekje kleding te maken. Wat een vrouw naar mijn hart!

En, wat las ik over haar huisbaas in de woestijn?

Pack charged a stiff eighty bucks a week for life in splendid isolation...

Dan voel je toch gewoon dat het universum naar je knipoogt?

Haar werk kende ik eigenlijk ook niet zo goed, en ben ik door dit boek enorm gaan waarderen. Haar latere werk lijkt op dat van Dali, of van Kahlo. Een wondere wereld die net niet kan. Maar dan, met een soort lieflijkheid en zachtheid.

Uiteindelijk 'won' deze zachte vorm van abstractie niet, zo schrijft Robinson. Een andere kunstenaar (Morris) uitte kritiek op haar manier:

[...] O’Keeffe’s imagery [...] embodies a courageous tenderness. Morris’s own cool, analytical abstractions, carefully and rationally constructed, were the forerunners of the art that would emerge as a dominant force in the American art world.

Dat zette me ook weer aan het denken, waarom is O'Keeffe, in haar eigen tijd zo bekend—"the O’Keeffe craze in the art circles . . . has attained the fury of a spinning tornado"—wiens schilderij Jimson Weed, het duurste schilderij door een vrouw ooit was, toch lang niet zo bekend is als andere pioniers van moderne kunst? Dat ze een vrouw is, en ook op een vrouwelijke manier schilderde, heeft daar natuurlijk wat mee te maken, maar de recente opleving in de interesse voor Kahlo stemt hoopvol.

O'Keeffe's eerdere werken zijn ook speciaal, en wekken nog steeds de vraag op of het nu gewoon bloemen zijn, of toch iets sensuelers? (O'Keeffe zelf zei dat het gewoon bloemen waren, trouwens!).

Dat is toch ook het mooie van kunst, die van O'Keeffe en die van Zevon, dat we nooit precies kunnen weten wat er bedoeld is. Het werk staat op zichzelf, en er is altijd een vraag, een vaagheid, iets dat je als publiek zelf moet invullen.

The work of art in the age of mechanical reproduction - Walter Benjamin

En zo komen we bij de tweede tip! Wat een boek(je). Geschreven in 1935, en maar een pagina of 30. Als je een beetje in de terminologie van vroege 20e eeuw zit, heb je het zo uit, en sta je versteld van de vooruitziende blik!

Benjamin beschrijft hoe kunst in eerste instantie alleen een rol had in sektes; beelden van goden, heiligen, altaren. Op die manier hoorden ze ook altijd bij plekken voor gebed, en waren ze niet makkelijk verplaatsbaar. Niet veel mensen konden ze dus bekijken, en bekijken betekende ook deelnemen aan ceremonies.

Kunst werd, zei hij, eerst verplaatsbaar, voor het reproduceerbaar werd, van tempels en fresco's gingen we naar bustes en schilderijen. Dat was nog tot daaraan toe, aldus Benjamin, maar nu we schilderijen zomaar kunnen kopiëren, en we in plaats van toneelstukken films maken, verliest kunst zijn 'aura'.

“aura” [...] that which withers in the age of mechanical reproduction is the aura of the work of art. [..] One might generalize by saying: the technique of reproduction detaches the reproduced object from the domain of tradition.

And what is really jeopardized when the historical testimony is affected is the authority of the object.

Als je iets zomaar kan vermenigvuldigen, verlies je de authenticiteit van een werk. Het klinkt ergens ouderwets, maar het voelt ook zo tijdloos. Als we kenniswerk, zoiets als alle brieven van O'Keeffe doorlezen en ze zo plaatsen en doorweven met een verhaal dat het interessant wordt, aan een AI overlaten, dan gaat de autoriteit van het object verloren.

Ook interessant is hoe hij schrijft over de wereld van bijna 100 jaar geleden!!

In the decline of middle-class society, contemplation became a school for asocial behavior; it was countered by distraction as a variant of social conduct.

Nadenken, nee joh! Dat is niks. Lekker een beetje afgeleid scrollen, dat is de rigeur. En het lijkt ook wel of hij social media kon voorspellen:

Thus, the distinction between author and public is about to lose its basic character. [..] At any moment the reader is ready to turn into a writer. As expert, [...] even if only in some minor respect, the reader gains access to authorship.

Ja, het is de talkshowtafel en de Linkedin-stream van vandaag; als je expert bent in iets, dan kan je nu over van alle andere dingen ook schrijven!

Homo Aestheticus - Ellen Dissanayake

En dan komen we bij het derde boek over kunst, dat ik toevallig op het spoor kwam, omdat David Byrne erover schreef in zijn (ook amazing) How Music Works. De VU bieb had het niet, maar het blijkt dat je gewoon boeken, gratis, uit andere universteitsbibliotheken kan laten oppikken. Wat een voorrecht!

Dissanyake's boek is heel speciaal, omdat het kunst 'verdedigt' vanuit een Darwinistisch perspectief: kunst kost tijd en moeite, en mensen doen alleen dingen die nut hebben, evolutionair gezien. Waarom zou je bloemen of dieren op een bordje schilderen, als je er zo ook van kan eten? Dus kunst moet zin hebben, anders deden we wel andere dingen.

Ik ben me er van bewust dat die Darwinistische aanname niet meer algemeen geaccepteerd is, maar de insteek levert toch hele interessante inzichten op! Ze schrijft bijvoorbeeld dat kunst nodig is, omdat ze "containers for, molders of, feelings" zijn. Kunst "manipulates the audience's response". En wie herkent dat niet? Een film, een liedje, een schilderij, ze roepen een emotie op! En daarmee vervullen ze een nut, aldus Dissanyake.

En net als Benjamin koppelt Dissanyake kunst aan rituelen. Is kunst, vraag zij zich af, misschien ook iets was mensen doen, en niet zozeer iets dat mensen ervaren? Zij vertaalt kunst als de activiteit van 'making special', aan iets voor mensen belangrijks een activiteit toekennen om het belang ervan uit te drukken.

Een punt dat, in de tijd van Benjamin, ook al gemaakt werd door John Dewey in Art as Experience. Kunst, zegt hij, gaat niet over objecten die moeten worden begrepen.

"Since the actual work of art is what the product does with and in experience, the result is not favorable to understanding"

Fijne week en geniet van je boterham!